Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti

Wieczorem 2 sierpnia 1944 roku Niemcy przystąpili do likwidacji tzw. obozu cygańskiego (Zigeunerlager) w Auschwitz-Birkenau. W komorach gazowych zamordowano wówczas ok. 4200-4300 Romów. Od 1997 roku 2 sierpnia obchodzony jest jako Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. W tym roku jest on szczególnie ważny, ponieważ upamiętnia 80. rocznicę.

W III Rzeszy Romów uznano za grupę aspołeczną i w większości "nieczystą rasowo". Podobnie jak Żydów, objęto ich dyskryminacyjnym ustawodawstwem, wprowadzając m.in. obowiązek rejestracji i ograniczenia poruszania się.

Masowa eksterminacja Romów rozpoczęła się w 1941 roku po wybuchu wojny z ZSRR. Na zajmowanych terenach ginęli, podobnie jak Żydzi, w masowych egzekucjach dokonywanych przez Einsatzgruppen.

Jesienią 1941 roku w odizolowanej części getta łódzkiego osadzono około 5 tysięcy Romów deportowanych z Austrii. Zostali oni zamknięci na terenie getta łódzkiego w ściśle odizolowanym obozie składającym się z 15 pozbawionych jakiegokolwiek wyposażenia i sanitariatów budynkach.

Przeludnienie i fatalne warunki mieszkaniowe stały się z jedną z przyczyn wybuchu w obozie epidemii tyfusu. Być może właśnie ten fakt przyspieszył decyzję o likwidacji obozu i jego mieszkańców. W styczniu 1942 roku wszyscy zostali zamordowani w Kulmhof (Chełmnie n. Nerem) – pierwszym nazistowskim ośrodku zagłady.

Wiosną i latem 1942 roku grupy Romów z terenów Polski i Europy zostały skierowane do getta warszawskiego. Ich obecność została odnotowana przez żydowskich kronikarzy. Nie poznali oni jednak bliżej ich sytuacji, nie znamy nawet liczebności tych grup. Pozostawili po sobie jedynie szczątkowe relacje, które uniemożliwiają odtworzenie ich historii.

Trafiali oni także do innych gett m.in. do Siedlec, Radomia czy Kielc. Ich izolacja nie tylko doprowadziła do ich zniknięcia z przestrzeni miejskich, ale także ułatwiła Niemcom grabież ich mienia, przede wszystkim koni.

Los Romów w Łodzi i Warszawie był identyczny, jak Żydów – skazani na zagładę zostali zamordowani w Chemie i Treblince. Z getta warszawskiego ostatnich Romów wysiedlono najprawdopodobniej w styczniu 1943 roku.

Aby rozwiązać tzw. kwestię cygańską (Zigeunerfrage), władze III Rzeszy postanowiły osadzić Romów w obozie koncentracyjnym. Na rozkaz Heinricha Himmlera w lutym 1943 roku w jednym z sektorów Auschwitz-Birkenau utworzono obóz, do którego deportowano całe romskie rodziny. Znaleźli się tam Romowie z Niemiec, Austrii, Czech i Polski, a także Francji, Holandii, Jugosławii, Belgii, ZSRR, Litwy i Węgier.

W tzw. obozie cygańskim panowały fatalne warunki bytowe – znaczna część osadzonych w nim Romów zmarła w wyniku chorób. Zbrodniczych eksperymentów na więźniach, w tym dzieciach, dokonywał tam osławiony dr Josef Mengele.

Łącznie w Auschwitz-Birkenau znalazło się około 23 tysięcy Romów, około 1700 bezpośrednio z rampy kolejowej trafiło do komór gazowych. Szacuje się, że na terenach okupowanych przez III Rzeszę w czasie II wojny światowej zginęła połowa przebywających tam Romów.

Czytaj więcej na portalu Polscy Sprawiedliwi →

W Muzeum POLIN od 2014 roku włączamy się w obchody Dnia Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. W tym roku, w związku z 80. rocznicą, staramy się włączać w budowanie widoczności tematu pamięci o Zagładzie Romów i Sinti na różne sposoby.

2 sierpnia nasza delegacja weźmie udział w uroczystościach upamiętniających organizowanych przez Stowarzyszenie Romów w Polsce oraz Centralną Radę Niemieckich Sinti i Romów we współpracy z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Wspólnie z Fundacją w Stronę Dialogu na początku sierpnia organizujemy dwa publiczne wydarzenia w siedzibie naszego muzeum. W piątek, 2 i w czwartek, 8 sierpnia będzie można zobaczyć pracę Małgorzaty Mirgi-Tas "Romnija". Artystka odnosi się w tym dziele do fotografii przestawiającej więźniarki obozu pracy przymusowej Berlin-Marzahn.

• 2 sierpnia w godzinach pracy muzeum obraz będzie dostępny w godzinach otwarcia muzeum. Przy pracy będzie można spotkać osoby z zespołu muzeum, które opowiedzą o dziele oraz o Dniu Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. Więcej informacji o pokazie →


• 8 sierpnia o 18:00 zapraszamy na spotkanie Oto obiekt: "Romnija" Małgorzaty Mirgi-Tas. Sztuka wobec pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. Gościniami spotkania będą Małgorzata Mirga-Tas, dr Monika Weychert oraz Małgorzata Bogdańska-Krzyżanek. Wstęp do dyskusji wygłosi dr Joanna Talewicz. Więcej informacji o spotkaniu →

Ponadto w tym roku koordynujemy projekt "Pamięć o Zagładzie Romów i Sinti. Współpraca edukatorów i muzealników z Czech, Polski i Niemiec". Partnerami projektu są: Muzeum Kultury Romskiej w Brnie, European Roma Institute For Arts and Culture oraz Fundacja w Stronę Dialogu. W czerwcu i lipcu w ramach projektu odbyły się międzynarodowe spotkania w Brnie oraz w Berlinie. Projekt jest finansowany przez Fundację EVZ i Federalne Ministerstwo Spraw Zagranicznych Niemiec w ramach programu MŁODZI PAMIĘTAJĄ. Więcej informacji o projekcie →