Odprowadzenie zmarłego jest jednym z przykazań, dla których można przerwać studiowanie Tory. Jest również postrzegane jako naprawdę dobry uczynek. Jak wygląda cmentarz żydowski? Jak wygląda ceremonia pogrzebu? Nazywam się Damian Pisarski jestem przewodnikiem w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN i zapraszam Państwa na tę opowieść. W ceremonii pogrzebu bardzo ważne znaczenie odgrywa bractwo Chewra Kadisza, czyli święte stowarzyszenie. To jest grupa ludzi, którzy zajmują się ciałem zmarłego. Od momentu śmierci aż do momentu pochówku. Więc cały proces pogrzebu nie leży w gestii rodziny zmarłego, tylko tak naprawdę to bractwo będzie przyjmowało wszystkie obowiązki. Chewra Kadisza jest również bractwem, które czuwa przy osobach chorych i towarzyszy im tak naprawdę do ostatniego dnia, czyli do dnia śmierci. Do bractwa należą kobiety i mężczyźni. I oni zajmują się, odpowiednio do płci, osobą zmarłą. Mężczyźni mężczyznami a kobiety kobietami.

Członkowie Chewra Kadisza cieszą się wielkim szacunkiem. Zdarza się, że poszczą przez jeden dzień w roku, na wypadek gdyby naruszyli godność tych, których pochowali. Kończą ten post biesiada. Chewra Kadisza uczestniczy w przygotowaniu osoby zmarłej do pochówku, zaczynając od czuwania przy osobie chorej, poprzez obmycie rytualne ciała i oczyszczenie go, nazywane taharą, poprzez przygotowanie ubrania w kolorze białym. Jest to pośmiertna szata, nazywana tachrichim, oraz przygotowanie mar. Przygotowanie również całego pogrzebu na cmentarzu. Kiedy ciało zostanie odprowadzone na cmentarz, orszak zatrzymuje się kilka razy. Ciało złożone do grobu jest żegnane przez osoby, które zgromadziły się podczas pogrzebu, poprzez wrzucenie ziemi na osobę umieszczoną w zagłębieniu w ziemi, ewentualnie wrzucenie ziemi na trumnę. Do tego warto wspomnieć, że osoby które opuszczają cmentarz, zrywają trawę i rzucają za siebie. Jest to pewnego rodzaju pozwolenie dla duszy, aby opuściła ciało.

Na naszej wystawie możemy również zobaczyć kłódkę, która często była wkładana wraz z ciałem zmarłego do trumny. Układana na ustach, na miednicy. Ona miała spowodować, że śmierć nie będzie dotykała osób żywych. Zdarzało się również, że takie kłódki były umieszczane w trumnie zmarłego, w momencie kiedy następowały zarazy. Żydzi nazywają cmentarz "bejt olam", w języku jidysz oznacza dom wieczności. Na cmentarzach żydowskich najczęściej znajdujemy kamienie nagrobne, nazywane macewami, m.in. takie, jaką możemy tutaj zobaczyć. Ona jest troszkę powiększona. Co na nich się znajduje, zaraz sobie opowiemy. Macewy wystawiane są rok po śmierci i to co możemy zobaczyć na ilustracji w naszym muzeum, pokazane jest, w jaki sposób ewoluowała macewa jako kamień nagrobne, w formie artystycznej. Zaczynając od pierwszej z XIII wieku, bardziej prostokątna forma z wyrytymi literami jedyną ozdobą były napisy. Dopiero w XVI wieku pojawia się ten zarys nieco bardziej zaokrąglony. Tu dalej mamy litery wklęsłe. XVII wiek przynosi nam zupełną zmianę. Pojawia się forma portalu, która często była stosowana również w książkach na stronach tytułowych. I zaczyna nam się dzielić macewa już na dwie części: górna ozdobna z pewnymi ornamentami kwiatowymi, dolna zamknięta pomiędzy portalem już z wypukłymi literami. Ostatnia, która jest przedstawiona w tej prezentacji, to XVIII wiek. Macewa, do której jeszcze powrócimy. Niesamowicie ozdobiona i tekst, który tutaj się znajduje będzie przedstawiał, że jest to kamień nagrobny danej osoby. No i oczywiście symbolika też będzie się pojawiała tutaj zupełnie różna. Macewa, która zasługuje na szczególną uwagę, to ta pochodząca z XVIII wieku. Kolorowa macewa znaleziona w Satanowie. Przedstawia ona dwie postaci walczące. Jest to jednorożec walczący z lwem i odnosi się ona do czasów mesjańskich. Jednorożec, który wsuwa swój róg w paszczę lwa, widnieje również wśród polichromii w synagodze w Gwoźdźcu. Na macewach również pojawia się jeden cytat, jeden napis, jedno zdanie, które tak naprawdę możemy odnieść do tradycji, która pojawia się w chrześcijaństwie, gdzie jest zapisane R.I.P. - niech spoczywa w pokoju. W tradycji żydowskiej będzie pojawiał się ten napis, zapisany w języku hebrajskim. .... Oczywiście pierwsze litery tego zdania, zapisane zostaną na tej tablicy. Natomiast co oznacza: "Niech jego (jej) dusza będzie związana w węzełku życia."

Na kamieniach nagrobnych pojawiają się różne symbole. Mogą one nam mówić kim była osoba zmarła. Jeżeli pojawi się świeczka, najczęściej będzie to dotyczyło kobiety. Jeżeli pojawi się księga, oznacza to osobę uczoną w piśmie. Jeżeli pojawią się dłonie w geście błogosławieństwa, oznacza że osoba pochodziła z rodu kapłanów czy arcykapłanów Świątyni Jerozolimskiej, czyli z rodu Cohenów. Pamiętajmy, że kiedy odwiedzamy cmentarz żydowski, panowie powinni mieć nakrycia głowy. Natomiast, kiedy Żyd opuszcza cmentarz, który jest miejscem absolutnie nieczystym, powinien odbyć ręce ale również oczyścić porządnie buty, aby tej nieczystości nie wynieść poza granice cmentarza.

Na więcej opowieści o kulturze, tradycji i zwyczajach żydowskich, zapraszamy na spacery między synagogą a domem rodzinnym.