Żydowska lala Cyganka

Do zbiorów muzeum przekazana została lala, która najpewniej należała do Żydów z getta warszawskiego.

Lala to tzw. lala siedząca (ozdobna). Wiadomo, że mężczyzna, który przekazał ją Marii Seńczuk z domu Rylskiej, mającej lalę najprawdopodobniej od 1942–1943 roku, był podejrzewany o handel rzeczami żydowskimi (zginął w Stutthofie w 1943).

Mieszkająca w Warszawie (także podczas wojny) Maria przekazała lalę w połowie lat 70. siostrze, Helenie Kępce. Helena miała ją w swoim domu w Błędowie do około 2000 roku. Wtedy lala wróciła do Warszawy – Helena przekazała ją wnuczce. Marzena Anna Syta przekazała zaś obiekt do Muzeum w imieniu swoim i zmarłej babci.

Sam Błędów był notabene przed wojną miastem trójnarodowościowym (Polacy, Żydzi, Niemcy), silnie odczuto w nim zagładę blisko połowy mieszkańców. Anna pamięta, że gdy chodziła z dziadkiem, Stanisławem Kępką, krawcem, do jego klientów, przeważnie mężczyzn, temat żydowski powracał w rozmowach nieustannie; dziadek, co warto podkreślić, uczył się u majstra żydowskiego, a w rodzinie pamiętano jeszcze Stanisława mówiącego w jidysz.

W Błędowie funkcjonowało, powtarzane dokładnie tymi samymi słowami, wspomnienie, że „Niemcy nie zniszczyli domu modlitw, a zburzyli go komuniści” (powtarzanie tej formuły związane było też zapewne z silnymi nastrojami antykomunistycznymi w Błędowie). Na miejscu bożnicy, znajdującej się w samym centrum miasteczka, przy tzw. dużym rynku (prawie naprzeciwko kościoła katolickiego), postawiono ostatecznie Gminną Spółdzielnię „Samopomoc Chłopska”. O tej sytuacji wiedzieli skądinąd nie tylko mieszkańcy Błędowa, na przykład informował o tym swoich warszawskich uczniów pochodzący z tej miejscowości nauczyciel, Marian Wojtczak.

Lala oddana w darze muzeum zachowała się w bardzo dobrym stanie, jest tylko przybrudzona i ma pewne ślady po naprawach (widoczne nici na szyi lali i przy zamocowaniu nóg przy tułowiu). Jej stój nie wskazuje na to, by została wyprodukowana przez Cyganów, wyklucza to symbolika koloru materiału użytego do uszycia sukienki: na czerwono ubierają się Cyganki nieczyste; obiekt byłby więc przykładem tylko stylizacji na lalę cygańską.