Patronat POLIN
12.09-19.11.2023

Muzyka żydowskich kantorów wraca do Polski

Szczupły ciemnowłosy mężczyzna w okularach i z wąsem trzyma książkę. W tle droga mleczna.
FOT. FUNDACJA SPOT.ON ART.

We wrześniu, październiku i listopadzie, w ramach projektu "Muzyczny świat Gerszona Efrosa", pierwszy raz od czasów II wojny światowej zabrzmią w Polsce utwory żydowskich kantorów związanych z naszymi ziemiami. Pochodzą one z obszernej "Antologii muzyki synagogalnej" opracowanej przez Gerszona Efrosa, kompozytora urodzonego w Serocku, który wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i zachował muzyczne dziedzictwo polskich Żydów.

Harmonogram koncertów z muzyką Gerszona Efrosa >>

Obecnie nie mamy wielu okazji, aby słuchać muzyki synagogalnej w opracowaniu na kantora, chór i organy. Była ona bardzo powszechna przed II wojną światową – we wszystkich większych miastach, w których istniały synagogi reformowane, w szabat i święta słuchano modlitw wykonywanych w ten sposób. Praktycznie w każdej bożnicy działali muzycy, którzy tworzyli własne opracowania i aranżacje starożytnych melodii. Dotarcie dzisiaj do zapisów nutowych nie jest łatwym zadaniem.

Część z nich przetrwała do naszych czasów dzięki Gerszonowi Efrosowi (1890–1978), który zdobył muzyczne wykształcenie, śpiewając w chórze swojego dziadka Mojżesza Fromberga w wielu mazowieckich miastach i miasteczkach. Następnie w Jerozolimie kształcił się u wybitnego muzykologa Abrahama Idelssohna, a w 1911 roku wyemigrował do Ameryki. Tam stał się jednym z najbardziej uznanych kompozytorów i badaczy muzyki synagogalnej. Jego dziełem życia jest sześciotomowa "Antologia", w której zawarł utwory własne, jak i innych kantorów z wielu regionów i epok.

Wśród setek utworów odnajdziemy w niej dzieła takich twórców, jak:

  • Jakub Weiss (1816–1981) – kantor wielu warszawskich synagog, którego utwory po latach zapomnienia zostały nagrane i wydane w 2023 roku, pierwszy raz w historii fonografii;
  • Nissan Spivak (1824–1906) – kantor w Berdyczowie;
  • Leo Low (1878–1860) – kierownik chórów w Wielkiej Synagodze w Wilnie, w Wielkiej Synagodze w Bukareszcie, a wreszcie w Wielkiej Synagodze na Tłomackiem w Warszawie;
  • Adolph Katchko (1888–1958) – kantor Synagogi Nożyków w Warszawie, urodzony w Warcie i wykształcony w Kaliszu;
  • Dawid Ajzensztadt (1889–1942) – legendarny i ostatni kierownik chóru Wielkiej Synagogi na Tłomackiem.

Większość ich muzyki nie przetrwałaby do naszych czasów, gdyby nie znalazły swojego miejsca w "Antologii" Gerszona Efrosa. Świadczą one o wspaniałej różnorodności, która składa się na obraz kultury. Sama historia Efrosa pokazuje, jak sprzyjające i inspirujące okoliczności oraz konsekwencja w dążeniu do celu mogą przyczynić się do historycznych osiągnięć dla dobra wielu narodów.

Pod merytorycznym kierownictwem dra Jakuba Stefka – organisty w Synagodze Pestalozzistrasse w Berlinie oraz wykładowcy Akademii Sztuki w Szczecinie przygotowany został film edukacyjny o muzyce i przesłaniu twórczości Gerszona Efrosa, folder informacyjny, kampania w mediach społecznościowych, a utwory żydowskich kantorów zostały włączone do programów koncertów w różnych miastach w Polsce. Będziemy mogli ich wysłuchać podczas Festiwalu Czterech Kultur w Łodzi, Międzynarodowych Dni Muzyki Żydowskiej w Szczecinie, Koncertu Hawdalowego w Synagodze pod Białym Bocianem we Wrocławiu oraz na koncercie w Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie.

Organizatorem projektu jest Fundacja SPOT.ON ART, partnerem Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, a patronem – Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Finansowania udzieliła Ambasada Stanów Zjednoczonych w Warszawie.