Działanie artystyczne Zuzanny Hertzberg: Heroizm samego życia. Inna strona pomnika
Gdy w 1948 roku odsłaniano pomnik Bohaterów Getta, białe płótno zasłaniało frontalną jego część, zatytułowaną przez Natana Rapoporta "Walka" i przedstawiającą osoby walczące z bronią w ręku. Podczas uroczystości skupiono się na awersie pomnika, marginalizując widzialność rewersu, z płaskorzeźbą zatytułowaną "Pochód na zagładę". W ten sposób uwypuklono ten aspekt opowieści o getcie, który buduje przekonanie, że jedyną formą bohaterstwa była i pozostaje walka zbrojna.
- 16 kwietnia 2023 (niedziela), godz. 12.00
- Pomnik Bohaterów Getta przy Muzeum POLIN
- Przemarsz pod pomnik – godz. 11.40, miejsce zbiórki: taras kina Muranów, ul. Andersa 5
- Wstęp wolny
- Podczas wydarzenia wystąpią Krakowski Chór Rewolucyjny oraz Paweł Szamburski
Fizyczny akt odsłonięcia pociągnął za sobą symbolikę corocznej repetycji tego gestu, z którą nie możemy uporać się aż do dzisiaj. Rozmieszczenie płaskorzeźb i ich wymowa mogłyby sugerować, że do wyboru są dwie stojące w opozycji do siebie możliwości – albo walka zbrojna, albo nieuchronna śmierć w pochodzie ku zagładzie. W istocie obie prowadziły ku temu samemu. Obie są opowieścią o tym samym żydowskim losie.
Działanie artywistyczne Zuzanny Hertzberg przeciwstawia się temu podziałowi i jest kontynuacją innych działań artystki na rzecz budowania świadomości, że istnieje wiele form oporu, że heroizmem, szczególnie w ekstremalnie warunkach getta, bywało też samo praktykowanie życia. Aktem oporu był śmiech, codzienna dbałość o higienę i wygląd, ale również radość z drobnych rzeczy. Szminka i karabin nie muszą stać ze sobą w jaskrawej opozycji, gdy stawką w grze o pamięć jest adekwatny, wierny i czuły opis czasu Zagłady.
Wszystkie osoby żydowskie, wszyscy Żydzi i wszystkie Żydówki z Polski, są potomkami i potomkiniami osób, które taki opór stawiały. Niesiemy cząstkę ich bólu, bezradność wobec przeszłości, ale też nadzieję, wolę godnego życia i troskę o to, aby nie powtórzyło się to nigdy więcej – nigdy i nikomu!
Druga strona pomnika, zwrócona w kierunku dzisiejszej ulicy Zamenhofa, jest nie tylko mniej wyeksponowana, ale i mniej znana. Nigdy nie stała się też ikonicznym obrazem towarzyszącym uroczystym obchodom. Tegoroczna, 80. rocznica powstania w getcie warszawskim stanowi dobry powód do zwrotu w jej stronę – i do uzupełnienia po kilkudziesięciu latach niedomkniętego gestu odsłonięcia. Poprzez performatywne działanie artystyczne, przechwytujące formułę oficjalnych obchodów, wśród szpaleru żydowskich sztandarów, zwrócona zostanie uwaga na konieczność zmiany sposobu mówienia o historii – jako historii pisanej przez walkę zbrojną, ale również przez trwanie i opór ludności cywilnej, bohaterstwo samego życia.
Zespół projektu:
Zuzanna Hertzberg – artystka interdyscyplinarna, artywistka i badaczka. Na jej praktykę̨ artystyczną składają̨ się̨ malarstwo, działania performatywne, tkanina oraz asamblaże. Jest autorką instalacji i kolaży wykorzystujących zasoby archiwalne. Zaangażowana w indywidualne i kolektywne praktyki przeciwdziałające dyskryminacji oraz przemocy wobec osób i grup marginalizowanych. W 2018 roku otrzymała stopień́ doktory na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie ("Przestrzenie niewiedzy", 2018).
Uczestniczyła w wielu wystawach w kraju i zagranicą, m.in. jej interdyscyplinarny projekt artystyczny "Ochotniczki Wolności" o żydowskich uczestniczkach Brygad Międzynarodowych był prezentowany w ramach wystaw "Niepodległe. Kobiety a dyskurs narodowy" w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (2018/19), na wystawie "Difficult Pasts. Connected Worlds" w Łotewskim Muzeum Narodowym w Rydze (2020/2021), a następnie w Narodowej Galerii Sztuki w Wilnie (2022). Oparty na badaniach projekt artystyczno-aktywistyczny zatytułowany "Mechica. Indywidualny i zbiorowy opór kobiet podczas Zagłady" był wystawiany w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie (2019), w ramach "Still Present!" 12. Biennale Sztuki Współczesnej w Berlinie (2022) oraz w Center for Jewish History w Nowym Jorku (2022/23).
Obecnie kontynuuje badania i realizuje projekt artystyczny o żydowskich anarchistkach. Jej prace znajdują̨ się̨ w kolekcjach prywatnych i instytucjonalnych.
Ewa Chomicka, Muzeum POLIN – kuratorka projektu.
Alicja Kaczmarek-Poławska, Muzeum POLIN – producentka projektu.
Czytaj więcej o upamiętnieniu drugiej strony pomnika przez Muzeum POLIN →
