"Polskie Żydówki dla Niepodległej"

Do listopada 2024 roku w partnerstwie z Fundacją Totalizatora Sportowego realizowaliśmy projekt "Polskie Żydówki dla Niepodległej". W ramach tego działania przybliżyliśmy biografie 23 wybitnych kobiet żydowskiego pochodzenia, które w ostatnich 100 latach odegrały znaczącą rolę w rozwoju kultury i nauki, a także brały udział w walkach o niepodległość Polski.

Historia nie byłaby możliwa bez udziału kobiet, a jednak ich rola, działalność i wpływ na przebieg dziejów – na ogół są zapomniane lub pomijane. W jeszcze większym stopniu dotyczy to Żydówek, co pozostaje konsekwencją niewyobrażalnej tragedii, jaką była Zagłada, oraz późniejszego "wymazywania" historii Żydów z podręczników, przestrzeni publicznej i zbiorowej świadomości.

Chcieliśmy wypełnić tę lukę, przypominając szerszej publiczności, jak wiele kobiet, patriotek z żydowskimi korzeniami wniosło trwały i znaczący wkład w rozwój polskiej państwowości oraz dziedzictwa kulturowego i naukowego.

W ramach trwającego od stycznia do 30 listopada 2024 roku projektu "Polskie Żydówki dla Niepodległej", który realizowaliśmy w partnerstwie z Fundacją Totalizatora Sportowego, opublikowaliśmy na portalu Wirtualny Sztetl łącznie 23 biografie Żydówek.

W tym gronie nie zabrakło pisarek, artystek, naukowczyń, działaczek społecznych, filantropek oraz bojowniczek, które czynnie wspierały dążenia niepodległościowe zarówno jako członkinie żeńskich oddziałów Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), Ochotniczej Legii Kobiet, jak i uczestniczki ruchu oporu w II WŚ, kurierki, łączniczki i bojowniczki walczące w szeregach Armii Krajowej.

Cykl rozpoczęliśmy biografią Basi Temkin-Berman, bibliotekarki, autorki "Dziennika z podziemia", niestrudzenie organizującej w getcie biblioteki dla dzieci, a po opuszczeniu getta uczestniczki ruchu oporu. Razem z mężem, Adolfem Bermanem, pomogła m.in. Emanuelowi Ringelblumowi opuścić getto, a następnie wraz działaczami Armii Krajowej obóz pracy w Trawnikach.

Wśród ważnych postaci kobiecych, których historię życia można już przeczytać na portalu Wirtualny Sztetl, znalazły się:

• Irena Tuwim – poetka i tłumaczka literatury dziecięcej, znana z kultowego przekładu "Kubusia Puchatka".


• Stefania Zahorska – wyróżniająca się erudycją literatka, krytyczka i teoretyczka filmu, którą określano mianem "intelektualnej wielkiej damy", oznaczającej się "trzeźwym, dojrzałym i naprawdę europejskim intelektualizmem".


• Irena Krzywicka – pisarka, dziennikarka, której postępowe poglądy w sprawach dostępności antykoncepcji, legalizacji aborcji oraz edukacji seksualnej przysporzyły miana skandalistki w dwudziestoleciu międzywojennym.


• Jadwiga Grabowska – wieloletnia dyrektorka "Mody Polskiej", odkrywczyni wielu znanych projektantów, zwana niekiedy "Napoleonem w spódnicy", "wodzem polskiej mody" czy "polską Chanel".


• Helena Syrkus – profesor architektury, autorka wielu realizacji architektonicznych przed i po II wojnie światowej.


• Paulina (Ola) Watowa – tłumaczka i pisarka, zapamiętana głównie jako opiekunka spuścizny po swoim mężu, wybitnym poecie Aleksandrze Wacie (1900-1967).


• Helena Feldstein – działaczka społeczna i niepodległościowa, nauczycielka, członkini Ligi Kobiet, pośmiertnie odznaczona Krzyżem i Medalem Niepodległości.


• Alicja Lichtenbaum, ps. Lila – członkini Polskiej Organizacji Wojskowej, uczestniczka powstania warszawskiego.


• Chasia Bornstein-Bielicka – uczestniczka ruchu oporu i walk zbrojnych w Grodnie i Białymstoku, łączniczka, kurierka, organizatorka domów dziecka dla sierot wojennych w Łodzi.


• Chajka Klinger – uczestniczka ruchu oporu w getcie będzińskim, autorka dzienników dokumentujących ruch oporu w Zagłębiu.


• Zofia Woźna (Bala Leser) – rzeźbiarka, malarka, jedna z pierwszych studentek Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.


• Franciszka Themerson – malarka, pierwsza ilustratorka "Kaczki Dziwaczki".


• Eliza Unger – architektka, autorka projektów wielu modernistycznych budynków w Gdyni, Warszawie.


• Magdalena Gross-Zielińska – rzeźbiarka, znana z pięknych rzeźb zwierząt z warszawskiego ZOO.


• Maria Feldman – tłumaczka literatury pięknej.


• Maria Orwid – profesor psychiatrii, pionierka terapii rodzinnej.


• Helena Radlińska – socjolog, twórczyni pedagogiki społecznej w Polsce.


• Anna Margolisowa – lekarka, współtwórczyni polskiej ftyzjopediatrii, profesor nauk medycznych, dyrektorka sanatorium przeciwgruźliczego w Łagiewnikach.


• Monika Gutman – artystka graficzka oraz pisarka aforyzmów.


• Helena Merenholc – psycholog dziecięca, pedagog i reżyser radiowa.


• Hanna Hirszfeld – wybitna profesor pediatrii.


• Irena Conti di Mauro – uczestniczka powstania w getcie warszawskim i powstania warszawskiego.


• Halina Świerczyńska – ocalała z getta warszawskiego, uczestniczka powstania warszawskiego.

Projekt "Polskie Żydówki dla Niepodległej" współfinansowany jest przez Fundację Totalizatora Sportowego.