75. rocznica utworzenia Rady Pomocy Żydom "Żegota" i nowe eksponaty na wystawie stałej

Wystawa stała naszego muzeum wzbogaciła się o kilka unikatowych eksponatów dotyczących Rady Pomocy Żydom "Żegota".

Z okazji przypadającej w poniedziałek 4 grudnia 75. rocznicy powstania "Żegoty", Muzeum POLIN zaprezentowało cenne dokumenty: kilkanaście zaszyfrowanych pokwitowań odbioru pieniędzy dla ukrywających się Żydów (ze zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu), a także fałszywe świadectwo urodzenia i kenkartę Leona Feinera – jednego z przewodniczących Rady.  Działająca w konspiracji "Żegota" była jedyną w okupowanej przez hitlerowskie Niemcy Europie instytucją państwową powołaną, aby nieść pomoc Żydom.

Idea powołania specjalnej instytucji do pomocy mordowanym Żydom pojawiła się w odpowiedzi na przeprowadzoną w getcie warszawskim tzw. wielką akcję. W ramach tej akcji, w ciągu dwóch miesięcy pomiędzy 22 lipca a końcem września 1942 roku Niemcy wywieźli z Warszawy i zamordowali w obozie zagłady w Treblince blisko 300 tysięcy Żydów. W reakcji na tę zbrodnię, pod koniec sierpnia 1942 roku podziemny Front Odrodzenia Polski opublikował ulotkę "Protest!" autorstwa pisarki i działaczki katolickiej Zofii Kossak, w którym apelowała do Polaków o pomoc dla ofiar. 27 września przy Delegaturze Rządu RP na Kraj, najwyższym organie podziemnej władzy administracyjnej w okupowanej Polsce, powstał Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom.

4 grudnia w miejsce Komitetu powołano Radę Pomocy Żydom noszącą kryptonim "Żegota". W jej skład weszli przedstawiciele ugrupowań politycznych polskich i żydowskich, głównie lewicowych. "Żegota" niosła pomoc ukrywającym się Żydom w Warszawie, Krakowie i we Lwowie. Pomagała znaleźć kryjówki, pośredniczyła w wystawianiu fałszywych dokumentów, organizowała pomoc medyczną, wypłacała zapomogi finansowe. Wśród podopiecznych "Żegoty" liczną grupę stanowiły dzieci.

Pozyskane przez Muzeum Historii Żydów Polskich obiekty są świadectwem działalności "Żegoty". Leon Feiner, którego fałszywe dokumenty zaprezentujemy, reprezentował w "Żegocie" Powszechny Żydowski Związek Robotniczy Bund. Od stycznia 1943 roku kierował też podziemną działalnością tej partii. Uczestniczył  w powstaniu warszawskim. Dzięki fałszywym dokumentom przeżył wojnę, zmarł w Lublinie w lutym 1945 roku.

Potwierdzenia odbioru pieniędzy dla ukrywających się Żydów związane są z działalnością jednej z komórek "Żegota", prowadzonej przez prawnika Maurycego Herling–Grudzińskiego, noszącej kryptonim "Felicja". Przekazywała ona pieniądze blisko 500 Żydom. Ze względów bezpieczeństwa na pokwitowaniach umieszczano najczęściej jedynie imiona, daty podawano o 10 lat wcześniejsze a kwoty w wysokości 1/100 rzeczywistych  wypłat. 5 złotych oznaczało zatem 500 złotych, a data 16 maja 1934 r. – 16 maja 1944 r. Pokwitowania przechowane przez Herling–Grudzińskiego należą do nielicznych dokumentów obrazujących codzienną pracę komórek "Żegoty".

Na poniedziałkowej uroczystości pokazano też inne eksponaty dot. "Żegoty", np. łyżeczkę E. Ficowskiej, która, będąc niemowlęciem, została w czasie Zagłady ocalona z warszawskiego getta, jedynym śladem jej przeszłości jest srebrna łyżeczka, zegarek Mariana Rzędowskiego (członka "Żegoty"), zdjęcie Władysława Bartoszewskiego sadzącego drzewko oliwne upamiętniające Radę Pomocy Żydom "Żegota" w Ogrodzie Sprawiedliwych w Yad Vashem.

Uroczystość zakończyła się złożeniem kwiatów pod pomnikiem upamiętniającym  "Żegotę", który znajduje się przed wejściem do Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN przez obecnych na spotkaniu gości.