Wykłady w ramach konferencji - abstrakty i relacje wideo

Dyskusja panelowa I

Christhardt Henschel, Stpehan Stach, Darius Staliūnas, Andrei Zamoiski (prowadzący Maciej Zakrocki)

Niepodległość Polski, kwestia żydowska a kraje sąsiedzkie

• Koniec I wojny światowej to także, a może przede wszystkim, powstanie nowego porządku światowego i stworzenie nowej mapy Europy, z  państwami, budowanymi na gruzach imperiów, także takimi, których wcześniej nigdy nie było na mapach! Wróciła na tę mapę Polska. Na ostateczny kształt jej granic trzeba było poczekać kilka lat,  od symbolicznego 11 listopada 1918 roku. Ogromny wpływ na ten proces ma hasło "prawo narodów do samostanowienia" rzucone przez prezydenta Woodrowa Wilsona i … Włodzimierza Lenina.
  
  Warto zastanowić się nad tym co znaczyło ono dla milionów europejskich Żydów? Czy dotyczyło także ich i jeśli tak to  w jakim zakresie? Pojawienie się wielu nowych państw wiązało się z postawieniem ważnych pytań o zakres praw mniejszości narodowych, wolności religijnej i kulturowej. Pytano o to czym jest narodowość, a czym obywatelstwo.
  
  W przypadku Żydów, niektórzy zwracali uwagę na konieczność  debaty wśród nich, zestawiającej pojęcia "samostanowienie" z "samokreśleniem", a potem lojalnością wobec nowego państwa, w którym "przypadkiem" przyszło im żyć, a słowo "przypadkiem" nie miało tu pejoratywnego zabarwienia.
  
  O kształcie granic decydowali bowiem przywódcy wielkich mocarstw, czasem wyprawa zbrojna, czasem powstanie lub plebiscyt. Jak na powstającą Polskę patrzyli Żydzi mieszkający wokół tworzących się wtedy granic państwa? Czy przyjmowane w niej rozwiązania uznawali za ciekawe, ważne i godne naśladowania, czy przeciwnie – raczej woleli być poza Polską, licząc że propozycje autonomii na Ukrainie czy Litwie, to o wiele lepsze pomysły niż oferta nowej Polski. |
  
  Panel dyskusyjny otwierający konferencję Listopadowe nadzieje pozwoli umiejscowić niepodległość Polski i problemy jakie wiązały się z jej zaistnieniem dla wspólnot żydowskich w szerszym, międzynarodowym kontekście – tym bliższym, sąsiedzkim i tym dalszym – wielkiej polityki w rodzącej się nowej Europie Środkowo-wschodniej.

Sesja I: Nadzieje

Natalia Aleksiun

Wyobrażenia Żydów galicyjskich o niepodległej Polsce

• Wystąpienie poświęcone będzie Żydom galicyjskim, cieszącym się wyjątkową autonomią w obrębie Imperium Habsburskiego, oraz ich wyobrażeniom niepodległej Polski. Dr Aleksiun zaprezentuje specyfikę akulturacji Żydów galicyjskich, ich stosunek do polskości i do państwa polskiego, zwracając równocześnie uwagę na kwestie genderowe owych relacji.     

Joshua Zimmerman

Czarna karta  w stosunkach polsko-żydowskich: obóz internowania dla oficerów żydowskich w Jabłonnie w 1920 roku

• Obóz dla internowanych żołnierzy pochodzenia żydowskiego w Jabłonnej, który istniał na przełomie sierpnia i września 1920 roku, pozostaje wciąż niedostatecznie opisaną  czarną kartą w historii stosunków polsko-żydowskich.. Obawiając się bolszewickich sympatii wśród żydowskich ochotników służących w wojsku polskim, Generał Kazimierz Sosnkowski - w obliczu zbliżania się Armii Czerwonej podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku - zarządził internowanie tysięcy żołnierzy pochodzenia żydowskiego w obozie w Jabłonnej, miejscowości oddalonej ok. 20 kilometrów na północ od Warszawy. 28 dni później, po gwałtownych protestach żydowskich członków polskiego parlamentu i po klęsce  bolszewików, obóz został zlikwidowany a ochotnicy-żołnierze wypuszczeni na wolność. Epizod ten jednak mocno naznaczył stosunki polsko-żydowskie w okresie międzywojennym i jest wciąż obecny w pamięci społeczności żydowskiej w Polsce oraz polskich Żydów i ich potomków mieszkających poza granicami Polski.

Marcos Silber

Listopadowe nadzieje na realne równouprawnienie: obywatelstwo, nacjonalizm i autonomia narodowa.

• Wykład poświęcony żydowskim ugrupowaniom narodowościowym i partiom politycznym oraz ich wyobrażeniu o miejscu żydowskiej społeczności narodowej w niepodległej Polsce. Dr Silber zanalizuje paradoks narodowościowej walki Żydów o równość i prawa obywatelskie prowadzonej z pozycji etnocentrycznej, która - na dłuższą metę, wspólnie z aktywnością polskich i innych mniejszościowych partii politycznych - utwierdziła etniczne modele wykluczenia i dyskryminacji w Polsce.

 

Sesja II: Obawy

Piotr J. Wróbel

I wojna światowa: Polacy, Żydzi i Niemcy

• Druga Rzeczpospolita pojawiła się na mapie Europy w roku 1918, tj. w okresie polsko-żydowskich konfliktów. Konflikty te zaostrzyły się w okresie I wojny światowej na skutek wielu czynników, m.in. polskiej, żydowskiej i niemieckiej polityki na terenach okupowanych przez Rzeszę w latach 1915-1918. Wykład będzie poświęcony tej właśnie polityce i jej wpływowi na sytuację Żydów w Polsce po 1918 roku.

Theodore R. Weeks

Żydzi między Polską i Litwą: Wilno, „Litwa Środkowa“ i nowoczesny nacjonalizm 1918-1922

• Po roku 1918 Żydzi w Europie Środkowo-Wschodniej musieli zmierzyć sie z zupełnie nową rzeczywistością polityczną zdominowaną przez ideologię "państwa narodowego". Żydzi wileńscy znaleźli się w bardzo trudnej sytuacji, wabieni (a pośrednio też straszeni) dwoma nacjonalizmami: polskim i litewskim. Podczas wykładu zaprezentowane zostaną różnorakie żydowskie odpowiedzi na tę trudną sytuację, polskie reakcje i wynikające z nich implikacje dla relacji polsko-żydowskich w okresie międzywojennym.   

Michał Trębacz

Wielkie obawy Wielkiej Wojny. Łódzcy Żydzi w przededniu niepodległości Polski

• I wojna światowa to czas kryzysu gospodarczego i politycznej radykalizacji. Wieloetniczna Łódź, poza napięciami na tle społecznym i ekonomicznym, musi zmierzyć się z problemem przynależności narodowościowej. Jak w tej sytuacji odnajdują się łódzcy Żydzi? Czy mamy tu do czynienia z typową reakcją lękową, czy być może dla niektórych był to powód to obaw, a dla innych iskierka nadziei?

Sesja III: Realia

Konrad Zieliński

Żydzi na zmiemach polskich u progu niepodległości

• W 1918 roku Żydzi zamieszkujący polskie ziemie stanęli w obliczu nowych wyzwań, zarówno społeczno-gospodarczych, jak politycznych. Sprostać im nie było łatwo zwłaszcza, że ci, którzy znaleźli się w granicach odrodzonego państwa, nie byli społecznością jednorodną.
  
  Różnice  mentalności, obyczaju, tradycji, pozycji prawnej czy  sytuacji ekonomicznej dzielące żydowskich mieszkańców poszczególnych dzielnic były większe, niż w społeczeństwie polskim trzech zaborów, i ta różnorodność, zwłaszcza w sferze politycznej, zaważyła na tym, iż trudniej było o wypracowanie wspólnego stanowiska i być może obronę praw żydowskich w sytuacji, gdy te były zagrożone czy łamane. Generalnie jednak pod względem demograficznym i ekonomicznym większość Żydów w odradzającym się państwie polskim reprezentowała typ wschodni.
  
  Cechowały go dość wysoki przyrost naturalny, struktura zatrudnienia, w której przeważały handel, pośrednictwo, rzemiosło i usługi, a także ortodoksyjna religijność, choć zwłaszcza młodsze pokolenia coraz częściej zwracały się ku ideologiom narodowym i orientacji klasowej. Tym, co łączyło społeczności żydowskie ziem polskich był wysoki stopień urbanizacji, ale także różnie artykułowana niechęć ze strony społeczeństwa większościowego.

Robert Blobaum

Widmo Judeo-Polonii i polityka ograniczeń w czasie i po 1918 r.

• Wykład poświęcony wpływowi żydowskiego zaangażowania w polską sferę publiczną przed i w czasie trwania I wojny światowej na powojenny dyskurs w niepodległej Polsce. Obawy przed nadmiernym zaangażowaniem i wpływami Żydów - zarówno te realne jak i politycznie sfabrykowane - skutkowały różnymi formami blokowania owych wpływów. Podstawowa zasada brzmiała: instytucje polityczne i sfera publiczna pozostają bezwarunkowo w "polskich" rękach.
  
  Wykład jest próbą odpowiedzi na pytanie: w jakim stopniu kultura polityczna międzywojennej Polski została ukształtowana przez redukcjonistyczne interpretacje żydowskich aspiracji stworzenia politycznej hybrydy, tzw. Judeo-Polonii i tym samym pozbawienia "Polaków" "Polski". 

Eugenia Prokop-Janiec

1918: Instytucje kultury żydowskiej u progu niepodległości Polski

• Wykład poświęcony typowym aspektom żydowskiego życia kulturowego w okresie odradzania się niepodległej Polski. Prof. Prokop-Janiec skupia się na instytucjach które zapewniały poczucie ciągłości i zmiany kulturowej - zarówno tych stworzonych przed wojną, jak i w czasie wojny, a także w pierwszych miesiącach po odzyskaniu niepodległości. Dokładnej analizie poddana zostanie prasa, wydawnictwa i system szkolnictwa.

 

Panel dyskusyjny II

David Engel, Jochen Böhler, Piotr J. Wróbel, Jolanta Żyndul (prowadzący Antony Polonsky)

Żydzi i niepodległość Polski. 100 lat później

• Odrodzenie się państwa polskiego po 123 latach politycznego niebytu i obcych rządów było najbardziej oczywistym przykładem triumfu zasad narodowościowych po zakończeniu I wojny światowej. Ta debata przy okrągłym stole, prowadzona w setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, ma na celu zastanowienie się nad warunkami koniecznymi do odrodzenia się kraju oraz tego, jaki efekt owo odrodzenia wywarło na społeczności żydowskiej zamieszkującej polskie ziemie - największej po Stanach Zjednoczonych społeczności na świecie.
  
  Dla Żydów doświadczenie wojny było traumatyczne z uwagi na zmieniający się front walk i anty-żydowską agresję. Z drugiej strony, sytuacja powojenna miała swoje pozytywne strony. Ruch syjonistyczny i ochrona praw mniejszości zyskały uznanie międzynarodowe, a przyjęcie demokratycznej konstytucji w Polsce niosło ze sobą nadzieję na uzyskanie przez Żydów statusu równoprawnych obywateli.