"Dokumenty podróży". Marzec ’68
Żydzi polscy, którzy wyjeżdżali z Polski w okresie Marca ‘68, musieli przed wyjazdem zrzec się obywatelstwa. Nie mieli więc w momencie opuszczenia kraju - żadnego, stąd władze wydawały im tzw. paszporty bezpaństwowców, potrzebne do przekraczania granic. Zielone (rzadziej niebieskie) książeczki, o nazwie "dokument podróży", stały się jednym z symboli Marca '68.
Wydano ich Żydom polskim w okresie 1968-1972 około 13 tysięcy, co pozwala na szacunkowe określenie skali marcowych wyjazdów. (Trzeba jednak pamiętać, że to tylko szacunki, skoro wyjeżdżano również na podstawie paszportów konsularnych – np. "po prostu" nie wracano do Polski z pobytów zagranicznych).
W kolekcji Muzeum Polin znajduje się wiele dokumentów podróży, ukazujących losy różnych rodzin, które opuściły kraj. Dwa z nich wiążą się z historią rodziny Sandlerów: to paszport prof. Samuela Sandlera oraz paszport wydany Belli Sandler (z domu Blaucwirn) i "dziecku towarzyszącemu" ośmioletniej Miriam (Hanny).
Rodzina opuściła Polskę pociągiem - przez granicę polsko-czechosłowacką przejechała we wrześniu 1969. Dojechali do Wiednia, stamtąd udali się do Izraela, gdzie prof. Sandler, polonista, miał objąć katedrę literaturoznawczą. Ostatecznie osiedli w Chicago.
Bella Sandler pracowała przed wyjazdem w Pracowni Dziejów Oświaty Polskiej Akademii Nauk. W 1968 wydała książkę "Wychowanie przedszkolne i kształcenie wychowawczyń w Królestwie Polskim", która miała być podstawą jej habilitacji.
Jedną z ostatnich prac edytorskich prof. Sandlera, specjalizującego się w zakresie literatury polskiej końca XIX wieku i początku XX w. (m.in. Bolesława Prusa) był tom małych form prozatorskich Andrzeja Struga, o znamiennym tytule (wziętym z jednego z wydawanych tekstów) "W Nienadybach byczo jest…". Ukazał się w 1968 roku.
Dokument podróży Bolesława Pacanowskiego
W zbiorach Muzeum POLIN znajduje się kolekcja Bolesława Pacanowskiego (1901–1977) – artystyczna i osobista, w tym obiekty związane z Marcem '68: dokumenty podróży artysty i żony, Wenery (Wery) z domu Kataszow.
Blisko siedemdziesięcioletni Pacanowski wyjechał razem z żoną późną jesienią 1969 roku do Stanów Zjednoczonych, gdzie przebywał już jego syn.
Był łodzianinem. Stamtąd pochodził, tam się kształcił, także artystycznie, tam przed wojną pracował w biurach architektonicznych. Do Łodzi wrócił po Zagładzie – z której ocalał w Związku Radzieckim, a z której nie ocalała wielka część jego rodziny, także jego pierwsza żona, Millicent (Mary) z d. Flatau, i młodsza z córek Aleksandra.
Jego sztuka powojenna jest jednym ze świadectw trwania, wbrew Zagładzie, żydowskiej sztuki w Polsce.
Więcej na temat dzieł sztuki z kolekcji Pacanowskiego przeczytasz na stronie wmuzeach.pl >>
