W poszukiwaniu żywej pamięci: filmowe spotkania ze świadkami getta warszawskiego
Obejrzyj cykl sześciu etiud filmowych – portretów osobistych, będących zapisem współczesnych spotkań z Ocalałymi z getta warszawskiego oraz osobami, które zetknęły się dziedzictwem getta zachowanym w historii rodzinnej, przedmiotach oraz przestrzeni miejskiej.
Obejrzyj pierwszą etiudę z udziałem Ireny Agaty Bołdok, "Czułam się ukrywana przez siebie": getto i tożsamość
Portret osobisty Ocalałej z getta warszawskiego Ireny Agaty Bołdok. Etiuda porusza temat dziecięcego doświadczenia getta warszawskiego i ukrywania po tzw. aryjskiej stronie oraz wpływu tych przeżyć na budowanie tożsamości i podmiotowości w dalszym życiu bohaterki. Doświadczenie getta stanowi tu "inicjację do żydostwa" – tożsamości niechcianej i wstydliwej – dokonującą się w okolicznościach krańcowego doświadczenia antysemityzmu i wykluczenia. Jest to historia odkrywania własnej tożsamości, kształtowanej przez "zbiorowy cień innych" – ale także odnajdywania własnej wartości i miejsca w świecie, dla którego kluczowa jest rola "powierników" – bliskich, przy których można być sobą.
Obejrzyj drugą etiudę z udziałem Barbary Góry, "Tata zapytał mnie, czy chcę wyjść z getta"
Portret osobisty Ocalałej z getta warszawskiego – Barbary Góry, która jako dziecko trafiła do getta. Urodziła się jako Irena Hochberg w 1932 roku w Warszawie. Rodzina matki była religijna, w przeciwieństwie do rodziny ojca. W 1940 roku rodzina Hochbergów przeniosła się do getta. Po jakimś czasie bohaterka została wyprowadzona na tzw. aryjską stronę, gdzie, przy pomocy różnych ludzi, często zmieniała kryjówki. W ten sposób przeżyli także jej rodzice i siostra. Etiuda podejmuje wątki dziecięcego doświadczenia Zagłady (rodziców, którzy chronią dzieci przed okrucieństwem świata zewnętrznego), a także selektywności pamięci i osób – współczesnych depozytariuszy i "wspomagaczy" pamięci świadka historii. Barbara Góra zmarła w trakcie realizacji materiału, w lutym 2023 roku.
Obejrzyj trzecią etiudę z udziałem Hanny Szmalenberg, "Chcieliśmy, żeby pojawiły się imiona osób, które tędy przeszły"
Portret osobisty pochodzącej z rodziny protestanckiej architektki, współpracowniczki najbardziej wpływowych, polskich urbanistów 2 połowy XX wieku: Oskara Hansena i Marka Budzyńskiego; opozycjonistki i przyjaciółki Marka Edelmana, współtwórczyni Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce – autorki upamiętnień na terenie getta warszawskiego (współautorki Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów, pomnika Szmula Zygielbojma, autorki upamiętnienia przy Kopcu Anielewicza, pomnika na Umschlagplatz) oraz cmentarzu żydowskim na ul. Okopowej. Materiał filmowany w mieszkaniu bohaterki, przestrzeni pomnika na Umschlagplatz uzupełniony jest przez fotografie dokumentalne autorstwa Elżbiety Oyrzanowskiej dokumentujące prace koncepcyjne oraz powstawanie pomnika.
Obejrzyj czwartą etiudę z udziałem Ludwika Górskiego, "Czasem sobie myślę: jeżeli ja żyję, to na koszt tego, że oni zginęli"
Portret Ocalałego z getta warszawskiego Ludwika Górskiego. Bohater czwartej etiudy filmowej opowiada o trudnościach, które towarzyszą przywoływaniu wspomnień z dzieciństwa w getcie warszawskim. Przyznaje, że z trudem może określić, czy jego wspomnienia (pamięta np. że był wieziony rikszą na Umschlagplatz) są jego własnymi, czy nabytymi w wyniku transmisji międzypokoleniowej. Etiuda porusza kluczowe dla tej generacji Ocalałych – tych, którzy przetrwali Zagładę w wieku dziecięcym – tematy, jak brak pamięci faktograficznej dot. pobytu w getcie; ocalenie dzięki wyjściu z getta; ukrywanie tożsamości żydowskiej po tzw. aryjskiej stronie. Ważnym aspektem dziecięcego doświadczenia Zagłady są również próby ochrony dzieci przez dorosłych – co w okresie powojennym przekładało się również na niechęć do relacjonowania dzieciom losów wojennych.
Obejrzyj piątą etiudę z udziałem Ireny Landau, "Nie lubię mówić o szczegółach moich przeżyć"
Portret filmowy Ocalałej z getta warszawskiego, którego narracja oparta jest na szczególnych nośnikach pamięci – rysunkach, które bohaterka zaczęła tworzyć jako osoba dorosła – kilkadziesiąt lat po doświadczeniu getta i Zagłady. Etiuda filmowa opowiada, z jednej strony, o trudnościach w werbalizacji doświadczenia i możliwości reprezentacji Zagłady – z drugiej, o trudności w odbiorze obrazu surowego, "nagiego" świata przeżywanego i opowiadanego przez świadka historii – który przekracza konwencje narracyjne i estetyczne.
Obejrzyj szóstą etiudę z udziałem Aleksandry Sobieckiej, "Spojrzenie na getto"
Portret wspólny Aleksandry Sobieckiej oraz jej dziadka, Rudolfa Dameca – autora fotografii dokumentujących powstanie w getcie warszawskim spoza muru getta, z tzw. aryjskiej strony. Historia powstania unikalnych zdjęć zaprezentowana jest przez pryzmat historii rodzinnej ich autora. Etiuda ukazuje również przenikanie się światów po dwóch stronach muru – okupacyjne losy Rudolfa Dameca związane były z pomocą udzielaną przez jego rodzinę żydowskiej rodzinie Ronin (utrzymywali z nią relacje również po wojnie). Fotografie Rudolfa Dameca prezentowane są na wystawie czasowej Muzeum POLIN "Wokół nas morze ognia. Losy żydowskich cywilów podczas powstania w getcie warszawskim".
Cykl filmowy "W poszukiwaniu żywej pamięci: filmowe spotkania ze świadkami getta warszawskiego" jest próbą uchwycenia autentycznej, żywej pamięci: pamięci cielesnej i emocjonalnej, związanej z indywidualnym doświadczeniem. Wspomnienia mają tu również charakter somatyczny, zakotwiczony w ciele. Pamięć i pamiętanie są nierzadko procesami problematycznymi, na które składają się także wyrwy, nieciągłości, sprzeczności, wyobrażenia oraz próby rekonstrukcji – własnego losu, historii rodzinnej czy społecznej.
Filmowe portrety osobiste są dokumentem ukazującym wpływ bezpośredniego i zapośredniczonego doświadczenia getta warszawskiego na tożsamość bohaterów w różnych etapach ich życia.
- Pomysł i realizacja: Józef Markiewicz / Muzeum POLIN.
